Tác giả: Mạc Ngôn
Lão Triệu Giáp, ôm cọc đan hương đi thẳng bước, phán một câu hương đảng
dỏng tai nghe. Ta ôm đây là ôm quốc pháp, so với vàng quí báu hơn nhiều. Gọi con trai nhanh chân một chút, dọc đường đừng ngó ngó nghiêng
nghiêng. Ngày mai đây ta cùng trình diện, như cá chép biến thành giao
long! Ba bước gộp hai, hai gộp một, đi như chớp giật, ta đến cho nahnh.
Ngẩng nhìn lên, trước mặt thư viện một quảng trường, cát trắng phủ đầy
mặt đất bằng. Quảng trường một góc thành sân khấu, con cháu lê viên diễn tích trò. Đế vương khang tướng, công tử vương tôn, anh hùng hào kiệt,
tài tử giai nhân… xoay xở như đèn kéo quân.
Chỉ thấy, huyện quan đã dựng đài Thăng Thiên, bên đài nghiêm chỉnh một tốp binh, người côn
thủy hỏa, người đao sắc, trước đài lều cỏ, chiếu trải khắp, bên đài
nghênh lớn dầu sôi sục!
Chư vị khán giả, vở kịch sắp bắt đầu!
Ta buộc con gà vào cột lều. Con vật ngoẹo đầu nhìn ta, mắt tròn xoe, con
ngươi màu vàng óng ánh. Ta bảo con trai lấy nước sạch trong chum nhào
bột. Con trai ngoẹo đầu nhìn ta, cái nhìn y hệt con gà.
- Nhào bột làm gì, cha?
Bảo con nhào thì cứ nhào, đừng hỏi nhiều.
Trong khi đợi con trai nhào bột, ta ngắm nhìn xung quanh: Lều cói mặt trước
rộng mở, mặt sau bịt kín, đối diện với sân khấu phía xa. Tốt, ta cần như thế, ổ rơm tốt, chiếu cói vàng hươm rải trên rơm tiểu mạch. Rơm mới,
chiếu mới, mùi thơm tắc mũi. Gỗ đàn hương đụng đầu, chím tới đáy, chỉ
đoạn đuôi hình vuông ló lên. Người ta bảo, phải đun ba ngày ba đêm,
nhưng không kịp, một ngày một đêm cũng được rồi. Hai thanh kiếm gỗ này
dù không đun trong dầu thì chúng cũng không thấm nhiều máu. Ông sui gia, được dùnng hình cụ này là phúc cho ông! Ta ngồi xuống ghế, nhìn mặt
trời lặn đỏ rực trên nền trời nhập nhoạng tối. Đài Thăng Thiên dáng kiêu hùng, mây khói vờn quanh mỗi mỗi tầng. Tri huyện Tiền, ông nên làm quan ở bộ Công, điều hành giám sát những công trình phải đo bằng kính kinh
vĩ mới xứng, ở cái xó Cao Mật này hủy hoại cả một thiên tài. Ông sui gia Tôn Bính, ông cũng là nhân vật kiệt xuất vùng Đông Bắc Cao Mật, tuy ta
không thích ông, nhưng ta biết ông là rồng phượng trong nhân quần. Người như ông mà chết không thăng hoa thì đất trời đâu có chịu? Chỉ đàn hương hình, chỉ Thăng Thiên đài mới xứng với ông. Tôn Bính, kiếp trước ông
không vụng đường tu, nên kiếp này ông được đền bù thỏa đáng, ta sẽ làm
cho ông lưu danh thiên cổ.
- Cha! – Con trai bê một quả bột to bằng cối xay, đứng sau ta – Bột nhào xong rồi.
Ôi, con ta! Nhào hẳn một bao bột! Thôi cũng được, ngày mai cha con mình làm việc cật lực, bụng rỗng thì không ổn. Ta véo một cục bộ, kéo dài thành
cái quẩy, thuận tay thả vào ghênh dầu đang sôi. Cái quẩy lập tức vặn vẹo rồi nhào lộn trong dầu như một con lươn đang giẫy chết. Con trai vỗ tay nhẫy cẫng:
- Dầu cháo quẩy! Dầu cháo quẩy!
Hai cha con
bỏ từng cái quẩy vào ghênh, thoạt đầu chúng chìm xuống rồi nổi lên rất
nhanh, lộn quanh hai thanh đàn hương. Ta rán quẩy trong ghênh là để đàn
hương thấm mùi ngũ cốc. Ta biết, thanh đàn hương này sẽ đi từ cốc đạo
(hậu môn) rồi xuyên suốt lên trên. Đàn hương nhiễm vụ ngũ cốc có lợi cho cơ thể Tôn Bính. Mùi dầu cháo quẩy thơm lừng, vậy là đã chín. Ta dùng
kẹp có cán dài lấy ra từng chiếc. Aên đi con! Con trai lưng tựa vách
lều, cắn quẩy nóng bỏng, má nổi từng cục, nét mặt hỉ hả.
Ta cầm
lấy một cái quẩy, mân mê trong tay. Đây không phải là quẩy thông thường, vì trong này có mùi vị đàn hương, mang màu sắc nhà Phật. Từ khi ta được Lão Phật gia ban cho chuỗi tràng hạt bằng gỗ đàn hương, ta bắt đầu ăn
chay.
Củi gỗ thông cháy rực trong bếp, dầu sôi phát ra tiếng bục bục. Aên xong một cái quẩy, ta bắt đầu xẻo từng miếng thịt bò to bằng
nắm tay, bỏ vào ghênh. Bỏ thịt vào nghênh, ta cho hai thanh đàn hương
thấm mùi thịt sau khi thấm mùi gỗ cốc. Thấm mùi thịt thì gỗ đàn hương
mới dẻo. Thôi thì tất cả vì sui gia! Con trai đến trước mặt dề môi:
- Cha, con muốn ăn thịt!
Ta nhìn con trai bằng ánh mắt thương cảm, nói:
- Con ơi, thịt này không ăn được. Lát nữa con ăn thịt ở chảo. Khi nào bồ
vợ Miêu Xoang của con thụ hình thì con ăn thịt, ông ấy húp nước!
Tên đầu mục gian giảo trí trá Ba Tống chạy tới, xin ý kiến về công việc
phải làm tiếp. Hắn khom lưng khuỵu gối, đúng bộ dạng nô tài, làm như ta
là quan lớn vậy. đương nhiên, ta cũng làm ra vẻ quan dạng, đằng hắng một tiếng, nói:
- Hôm nay không còn việc gì nữa. Việc phải làm tiếp là đun đàn hương, nhưng đây không phải là việc của các người. Các người đi đi, cần làm gì thì làm.
- Tiểu nhân không thể đi – Tên đầu
mục ngọt xớt, lời nói như con lươn chui ra từ cái miệng nhẵn thín –
chúng tiểu nhân đều không được đi đâu hết.
- Phải chăng đây là lệnh quan huyện các người?
- Không phải quan huyện, mà Tuần phủ Sơn Đông Viên đại nhân lệnh cho lũ
tiểu nhân phải ở đây để bảo vệ lão tiên sinh. Thưa ông lớn, ngài đã trở
thành báu vật!
Tên đầu mục thò tay nhón một chiếc quẩy nhét vào
miệng. Ta nhìn cái miệng nhoe nhoét dầu mỡ của hắn, bụng nghĩ: bọn đốn
mạt, không phải ta là báu vật, mà la ta có vật báu. Ta lấy chuỗi tràng
hạt đương kim thánh minh Từ Hi Hoàng Thái Hậu ban tặng, lần từng hạt
trên tay. Ta nhắm mắt dưỡng thần, y như một nhà sư nhập định. bọn đốn
mạt làm sao biết được ta nghĩ gì? Nghiền chúng nát thành tương thì chúng cũng đoán không ra ta nghĩ gì?
Ngồi trước lều, Triệu Giáp ta
ngổn ngang trăm mối “Cha đang nghĩ gì thế?” Chuyện cũ nối nhau diễn
trong đầu “Chuyện gì thế hở cha?” Viên đại nhân không quên người cũ, cha con mình mới có hôm nay “Hôm nay là hôm nào?”.
Mậu Xoang “Đàn hương hình. Phụ tử đối đáp”
Thi hành xong hình phạt lăng trì đối với hảo hán Tiền Hùng Phi, ta thu thập đồ nghề, định cùng học trò ngay trong đêm trở về Bắc Kinh. Người ta bảo rằng, nơi ầm ĩ đừng đến, đất thị phi đừng ở. Giữa lúc hành lý đã trên
lưng, đệ tử ruột của Viên đại nhân đứng chắn ngay trước mặt, mắt nhìn
trời, bảo ta:
- Ông giết người, khoan đi vội, Viên đại nhân có lời mời.
Ta bảo đồ đệ đợi ở một quán nhỏ, còn ta chạy gằn theo người kia, qua rất
nhiều vọng gác, quì sụp trước Viên đại nhân. Lúc này, ta mồ hôi cùng
mình, thở hổn hển. Ta dập đầu rõ kêu, và cùng với ngẩng lên cúi xuống,
ta trông thấy phúc tướng của Viên đại nhân. Ta biết, hai mươi ba năm
nay, biết bao khuôn mặt cao sang tuấn tú lướt qua như đèn kéo quân trước mặt, chưa chắc đại nhân còn nhớ nhân vật tép riu như ta. nhưng đại nhân thì ta nhớ như in. Viên đại nhân của hai mươi ba năm trước là một niên
anh tuấn, mép chưa có râu, thường theo chú ruot là Thị Lang Bộ Hình Viên Bảo Hoàn ra vào nha môn. Những lúc rỗi, Viên đại nhân lại chạy đến Đông Khoái Viện là nơi anh em đao phủ ở, tán chuyện gẫu. Đại nhân à, nhớ khi ấy ngài rất thích thú nghề đao phủ. Ngài bảo Già Dư khi ấy còn rất khỏe “Già thu nhận tôi làm đồ đệ đi!”. Già Dư sợ quá, bảo: “Viên công tử,
công tử lại diễu chúng tiểu nhân rồi!”. Đại nhân, khi đó ngài nói rất
nghiêm túc: “Không phải nói đùa. Đại trượng phu thời loạn, không nắm ấn
tín thì nắm cán đao”.
- Già Triệu, công việc tốt đấy! –
Lời Viên đại nhân cắt dòng hồi ức của ta. tiếng ngài vang như chuông,
nghe mà rung động tâm can!
Ta biết, công việc của ta cũng được,
không đến nỗi để Bộ Hình mất mặt, chỉ mỗi ta ở Bộ Hình thực hiện được
hình phạt tùng xẻo ở trình độ ấy, nhưng ta không dám khoe mẽ trước mặt
Viên đại nhân. Ta tuy là nhân vật tép riu nhưng cũng biết được địa vị
của Viên đại nhân trong triều đình, địa vị của người cầm đầu đội quân
tân tiến nhất, tinh nhuệ nhất của nhà Đại Thanh. Ta nói, giọng khiêm
tốn:
- Làm không tốt thì phụ lòng mong đợi của đại nhân, mong đại nhân mở lượng hải hà mà châm chước cho.
- Già Triệu, nghe Già nói như người có học.
- Bẩm đại nhân, tiểu nhân chữ nhất là một cũng không biết.
- Ta hiểu – Viên đại nhân mỉm cười, đột nhiên ngài đổi sang lối nói Hà
Nam, y như người ta cởi bỏ quan phục, mặc quần áo dân thường – “Quẳng
một con chó vào nha môn nuôi mười năm, nó cũng biết mở miệng là chi hồ
giả dã”.
Quả như lời đại nhân, tiểu nhân là con chó của Bộ Hình.
Viên đại nhân cười thoải mái. Cười xong, ngài nói:
- Hay lắm! Dám tự miệt thị là hảo hán! Ông là con chó của Bộ Hình, còn bản quan là con chó của triều đình.
- Tiểu nhân đâu dám so bì với đại nhân… Đại nhân là ngọc Kim Nhưỡng, tiểu nhân là đá củ đậu.
- Triệu Giáp, ông ta đã giúp ta một việc lớn, ta nên cảm ơn ông thế nào đây?
- Tiểu nhân là con chó của nhà nước, đại nhân là lương đống của triều đình, tiểu nhân nên vì đại nhân mà gắng sức.
- Nói vậy cũng đúng. Nhưng ta vẫn phải tặng thưởng cho ông – Viên đại nhân nhìn tùy tùng đứng dưới, bảo:
- Xuất kho một trăm lượng bạc tặng Già Triệu.
Ta quì sụp, dập đầu một cái rõ kêu, nói:
- Aân điển của đại nhân, tiểu nhân đến chết không quên, nhưng bạc thì tiểu nhân không dám nhận.
- Sao? – Viên đại nhân lạnh nhạt – Chê ít hả?
Ta vội dập đầu lia lịa, nói:
- Cả đời tiểu nhân chưa bao giờ một lần được một trăm lượng, tiểu nhân
không dám nhận. Đại nhân cho tiểu nhân được đến Thiên Tân thi hành án
lăng trì, là đẹp mặt cho tiểu nhân lắm lắm ở Bộ Hình. Tiểu nhân nhận số
bạc này sẽ bị giảm thọ.
Viên đại nhân trầm ngâm hồi lâu, nói:
- Già Triệu, làm công việc này uổng cho cái tài của ông quá!
Ta vội vàng dập đầu một cái rõ kêu, nói:
- Bẩm đại nhân, tiểu nhân yêu công việc này. Được đem tài mọn đóng góp
cho triều đình, tiểu nhân cảm thấy thật là tam sinh hữu hạnh!
- Triệu Giáp, bản quan muốn lưu ông ở phòng quân pháp của ta, ông bằng lòng không?
- Đại nhân đã đề cử, tiểu nhân đâu dám không phụ tùng. Nhưng tiểu nhân
làm ở Bộ Hình đã hơn bốn mươi năm, đích thân trảm quyết chín trăm tám
mươi bảy phạm, hỗ trợ thì không kể. Tiểu nhân chịu ơn sâu nhà nước, vốn
nên cung cúc tận tụy, làm cho đến già, đến chết mới phải. Nhưng từ sau
khi hành quyết sáu người trong vụ Đàm Tự Đồng, tiểu nhân mắc chứng cổ
tay đau buốt, khi bệnh phát, không cầm nỗi đũa. tiểu nhân muốn được về
quê dưỡng lão, xin đại nhân nói hộ Bộ Hình ân chuẩn.
Viên đại nhân cười nhạt một tiếng, khiến ta không hiểu ra sao.
- Đại nhân, tiểu nhân thật đáng chết! Tiểu nhân là loại tiện dân, chưa
được liệt vào trong chín hạng người trong xã hội, đi là chó, ở lại cũng
là chó, hoàn toàn không dám phiền đến chư vị đại nhân. Nhưng tiểu nhân
dám mạo muội cho rằng, tiểu nhân là con người hạ tiện, nhưng công việc
mà tiểu nhân theo đuổi không hạ tiện, tiểu nhân tượng trưng cho quyền uy đất nước. Nhà nước có hàng nghìn luật lệnh, nhưng cuối cùng vẫn phải
dựa vào tiểu nhân mà thực thi. Tiểu nhân và đồ đệ, năm không bổng, tháng không lương, để duy trì cuộc sống, chủ yếu bán những thứ thu nhặt từ
người chết cho người ta làm thuốc. Tiểu nhân làm ở Bộ Hình trên bốn mươi năm, không xu để dành. tiểu nhân hy vọng Bộ Hình cấp cho phí bảo hiểm,
để không rơi vào cảnh đầu đường xó chợ. Tiểu nhân mạnh dạn thay mặt anh
em xin được đối xử theo lẽ công bằng, nhà nước nên đưa đao phủ vào biên
chế Bộ Hình, có lương tháng. Tiểu nhân trước hết vì bản thân, lớn hơn là vì mọi người. Tiểu nhân cho rằng, chỉ cần đất nước còn, thì không thể
thiếu nghề đao phủ. Nay đất nước loạn lạc, quan viên phạm tội hàng đàn,
giặc giã nổi như ong, nhà nước cần gấp những đao phủ giỏi. Tiểu nhân
liều chết trân mình, mong đại nhân làm ơn xem xét.
Nói xong, ta
dập đầu đánh cốp một cái, rồi vẫn quì, liếc trộm xem phản ứng của Viên
đại nhân. Ta thấy, Viên đại nhân vê vê hàng ria chữ bát, nét mặt bìnnh
thản, hình như đang suy nghĩ rất lung. Chợt ngài bật cười, nói:
- Già Triệu, ông không những tay nghề giỏi, mà ăn nói cũng giỏi.
- Tiểu nhân đáng chết, tiểu nhân nói toàn sự thật. Tiểu nhân biết đại
nhân nhìn xa trông rộng, khí độ phi phàm, do vậy mới dám mạo muội tâu
lên.
- Triệu Giáp – Chợt Viên đại nhân hạ thấp giọng, vẻ thần bí – Ông có nhận ra ta không?
- Đại nhân phong độ oai nghiêm, đã gặp là không thể quên.
- Ta không nói bây giờ, ta nói là cách đây hai mươi ba năm. Cách đây hai
mươi ba năm, chú họ ta làm Tả Thị Lang Bộ Hình, ta thường đến nha môn
chơi, ngày ấy, ông có gặp ta không?
- Tiểu nhân mắt không tinh,
trí nhớ kém, quả thực nhớ không ra. Nhưng Viên Bảo Hoàn đại nhân thì
nhớ. Viên đại nhân hồi nhậm chức ở Bộ Hình, tiểu nhân từng chịu ơn
ngài…
Thực ra, làm sao ta không nhận ra tôn dung của ngài? Khi
đó, Viên đại nhân là một thiếu niên ngỗ ngược. Ông chú ngài rất muốn
ngài học hành đỗ đạt thành danh. Nhưng ngài không thích học. Rỗi một cái là ngài mò đến Đông Khoái Viện chơi với bọn tiểu nhân. Ngài thuộc lòng
qui củ của đao phủ. Ngài đã từng giấu ông chú thuyết phục được Già Dư,
lén thay quần áo đao phủ, bôi máu gà lên khuôn mặt tròn vành vạnh của
ngài, theo bọn tiểu nhân đến Thái Thị Khẩu thi hành án, chém đầu một tên phạm dám săn thỏ ở khu lăng mộ Hoàng gia, kinh động nơi yên nghỉ của
các tiên đế. Khi thi hành án, tiểu nhân kéo ngược bím tóc tên phạm để cổ hắn vươn ra, còn ngài thì giơ đao lên, mặt không đổi sắc, tay không
run, phập một nhát, không cần nhát thứ hai, ung dung chém rơi đầu tên
phạm. Về sau, chú ngài biết chuyện, đánh ngài một bạt tai thật mạnh,
khiến bọn tiểu nhân sợ quá lạy như bổ củi. Chú ngài mắng: Đồ mạt rệp!
Dám làm cái chuyện như thế. Ngài phân trần: “Xin chú bớt giận, vì trộm
cướp mà giết người thì lẽ trời không dung, vì chấp pháp mà giết người,
thì đó là vì nước tận trung. Ngu điệt chí tai nơi biên cương, hôm nay
hóa trang đi thi hành án, là để rèn luyện lòng can đảm vậy thôi.” Chú
ngài tuy vẫn còn quát tháo, nhưng tiểu nhân biết, ngài đã nhìn đại nhân
bằng con mắt vì nể…
- Lão Triệu, ông là con người thông minh –
Viên đại nhân mỉm cười – Ông không phải là không nhận ra ta, ông sợ bản
quan trách cứ ông, thực ra, ta không coi chuyện ấy là chuyện dở. Khi ta ở chỗ ông chú Bộ Hình, ta đã nghiên cứu rất sâu về nghề đao phủ, có thể
nói rất bổ ích. Đi theo đao phủ các ông thi hành án giết người, ta có
những thể nghiệmđặc biệt về nhân sinh. Đoạn đời ngày ấy đã ảnh hưởng sâu sắc đến ta. Ta mời ông đến, là để cảm ơn ông.
Ta dập đầu cảm ôn mãi không thôi. Viên đại nhân nói:
- Đứng dậy! Về Kinh ông hãy chờ, có thể là một tin đại hỉ.